Schuttersketen van het Sint Joris gilde van Zevenbergen, ongeïdentificeerd meesterteken, Bergen op Zoom of Breda, ca. 1525-1546, zilver, deels verguld en geëmailleerd, 35 x 38,5 cm, geschenk van een particulier 2014
Het Rijksmuseum heeft een uiterst zeldzame schuttersketen uit de Middeleeuwen verworven, vervaardigd in Bergen op Zoom of Breda. De zilveren keten uit ca. 1525-1546, deels verguld en geëmailleerd, is een prachtig voorbeeld van de hoge kwaliteit edelsmeedkunst uit die periode. De schuttersketen komt uit het bezit van de legendarische Franse Rothschild-familie. De aankoop is mogelijk gemaakt door een particuliere schenker en is vanaf heden te zien in het penningenkabinet Middeleeuwen, zaal 0.3.
De keten, die werd gedragen door degene die de jaarlijks gehouden schutterswedstrijd had gewonnen, is rijk versierd met eikenbladranken en allerlei symbolen. Samen laten zij zien aan wie het kunstwerk ooit toebehoorde. Sint Joris en de Draak verwijzen naar de patroonheilige van het gilde van de boogschutters, de zeven konijnenbergen verbeelden de naam van de plaats waar het gilde was gevestigd, namelijk Zevenbergen. De overige symbolen laten zien wat de taak van de schutterij was: verdediging van kerk en staat. De eikenbladeren staan voor ‘standvastigheid in het geloof’ en de vogels voor ‘trouw aan kerk en staat’.
Elk jaar werden in de Middeleeuwen in verschillende delen van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden zogeheten ‘schutterswedstrijden’ gehouden. De wedstrijd hield onder meer ‘gaai schieten’ in: het met pijl en boog afschieten van een houten vogel van een hoge paal. Wie deze wedstrijd won was voor één jaar ‘schutterskoning’ en mocht op hoogtijdagen de schuttersketen om. Elk jaar voegde de winnaar zijn eigen wapenschild toe. De keten kwam dus na enige tijd vol te hangen met schildjes. De huidige aanwinst telt nog maar één schildje, dat van de naamgever: Cornelis de Glymes van Bergen, heer van Zevenbergen. Hij werd op 18 juli 1546 schutterskoning. De overige schildjes zijn in de loop der eeuwen verloren gegaan.
Eind 19e eeuw verdween de keten uit Nederland, tot ergernis van de man die betrokken was bij de bouw van het Rijksmuseum, Victor de Stuers, die de verkoop een immens verlies vond voor het Nederlands erfgoed. De koper destijds was Alphonse James de Rothschild, eigenaar van het beroemde wijngoed Château Lafitte. Zijn nazaten brachten de keten in 2014 naar Christie’s in Parijs waar het Rijksmuseum de keten kon verwerven dankzij een particuliere schenking.
Om de terugkeer te vieren, is in het Rijksmuseum een presentatie ingericht waarin de gerestaureerde keten wordt gecombineerd met werken op papier. Bij vergelijking van het ontwerp en de uitvoering van de schuttersketen met de uitwerkingen van dezelfde thema’s van kunstenaars als Albrecht Dürer, Martin Schöngauer en Lucas van Leyden (allen hun carrière begonnen als zilversmid) wordt duidelijk hoe verwant deze verschillende kunstvormen in de Middeleeuwen waren.
Lees ook:Rijksmuseum krijgt Koninklijke jachthoorn uit particuliere schenking
Lees ook:Rijksmuseum van Oudheden verwerft zeldzaam Egyptisch reliëf
Lees ook:Tekenend door het Rijksmuseum
Lees ook:Gratis lezing in het Rijksmuseum
Lees ook:Rijksmuseum lanceert internationale Rijksstudio Award 2017