Onderzoek Eregalerij met Ann Demeester en Taco Dibbits. Foto: Jan-Kees Steenman
De komende vier weken kan het publiek op de Eregalerij van het Rijksmuseum getuige zijn van nieuw onderzoek naar één van de beroemdste schutterstukken van Frans Hals. De Magere Compagnie (1637) werd begonnen door Hals, maar is, vanwege een conflict, door Pieter Codde voltooid. Over de vraag wie wat schilderde lopen de meningen uiteen. Om hier inzicht in te krijgen wordt het enorme doek millimeter voor millimeter gescand met een MA-XRFscan (macroröntgenfluorescentie-scan). Dit duurt 25 dagen dag en nacht en gebeurt ook tijdens openingstijden. Conservatoren en onderzoekers zullen tijdens het onderzoek een paar keer per week op vaste tijden uitleg geven aan het publiek bij het schilderij.
Tussen 22 januari en 12 februari geven experts van het Rijksmuseum die bij het onderzoek betrokken zijn, twee keer per week uitleg bij het schilderij in de Eregalerij. Daarbij worden steeds de meest recente scanresultaten getoond. Het scannen van de Magere Compagnie gebeurt in het kader van het onderzoeksproject Frans Hals/niet-Frans Hals, dat wordt gefinancierd door de NWO Museumbeurs. Dr. Anna Tummers, conservator oude kunst van het Frans Hals Museum | De Hallen Haarlem, is dit onderzoek vorig jaar gestart om inzicht te krijgen in de criteria die kenners gebruikten en gebruiken bij het bepalen of een schilderij een échte Frans Hals is of niet. In samenwerking met de TU Delft, de Universiteit van Amsterdam en drie topmusea wordt bovendien nieuw technisch onderzoek verricht om te testen of deze criteria aan vervanging toe zijn. Na de Magere Compagnie zullen vanaf 20 februari 2017 Hals’ vijf grote schutterstukken in het Frans Hals Museum worden gescand.
Om meer inzicht te krijgen in de opbouw en vervaardiging van het schilderij De Magere Compagnie wordt het nu millimeter voor millimeter gescand met een macroröntgenfluorescentie-scanner (MA-XRF). Waar een röntgenfoto alleen een contrast tussen lichte en zware elementen laat zien, analyseert macro-röntgenfluorescentie de verschillende chemische elementen aanwezig in de verf. Daaruit kunnen de gebruikte pigmenten worden afgelezen. Dit geeft meer specifieke informatie over de stappen in het maakproces van het schilderij en de werkverdeling tussen de twee schilders. Het scannen is bijzonder tijdrovend en duurt ongeveer 25 dagen en nachten.
Het onderzoek is niet alleen tijdrovend maar ook noodzakelijk vanuit kunsthistorisch opzicht. Een opdracht voor een Amsterdams schuttersstuk werd, in de 17e eeuw, zelden toegekend aan een schilder van buiten de stad. De Haarlemmer Frans Hals kreeg hem bij uitzondering, maar lag al snel overhoop met de schutters. Nadat de schutterscompagnie de samenwerking met Frans Hals beëindigde, werd Pieter Codde gevraagd het schilderij af te maken. Hals had op dat moment de zeven figuren aan de linkerzijde geschilderd. Tot nu toe werd gedacht dat Codde vervolgens de zeven figuren rechts weergaf, waarbij hij de vlotte penseelstreek van zijn voorganger imiteerde. In het recente verleden is uit materiaal-technisch onderzoek gebleken dat deze gedachte te simplistisch is: aan de linkerkant zijn aanpassingen van Codde te zien en aan de rechterkant zijn delen geschilderd door Hals aan te wijzen. Het nu te verrichten onderzoek moet duidelijkheid geven over wat van Codde is en wat van Hals. Volgens Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum is Frans Hals een van de grote genieën van de Westerse schilderkunst. “Zijn vrije virtuoze manier van schilderijen wordt al eeuwen bewonderd. Iedere bezoeker vraagt zich af hoe hij dat deed. Dit vernieuwende technisch onderzoek geeft nog meer een kijkje in de keuken van de kunstenaar. We zijn dan ook razend benieuwd wie wat schilderde.”
Ook het Frans Hals Museum dat betrokken is bij het onderzoek is benieuwd. Ann Demeester, directeur Frans Hals Museum | De Hallen Haarlem: “Diepteonderzoek naar het oeuvre van ‘founding father’ Frans Hals is een van onze speerpunten. Met de restauratie van de Regenten– en Regentessenstukken van Hals, zijn meest invloedrijke werken, die eind 2017 wordt afgerond en het onderzoeksproject ‘Frans Hals/niet-Frans Hals’ van conservator Anna Tummers zet het museum als kenniscentrum op dat vlak grote stappen. De unieke samenwerking met het Rijksmuseum en de TU Delft is een uitzonderlijke kans voor beide musea om de ‘hand van Hals’ nader te bestuderen. Het imposante doek ‘De Magere Compagnie’ van Hals kent immers twee geïdentificeerde ‘handen’ en is in die zin een uniek studie-object. Het Frans Hals Museum is bijzonder verheugd over de samenwerking en kijkt uit naar de resultaten die het bundelen van expertise zal opleveren.”
BRON: Persbericht Rijksmuseum
Lees ook:Frans Hals te koop/ verkocht
Lees ook:Frans Hals in het Metropolitan Museum
Lees ook:Gechilderde gevoelens in de Gouden Eeuw
Lees ook:Rembrandt, een jongensdroom
Lees ook:Maak kennis met Frans Hals, het fenomeen