Curator’s Choice: Museum Catharijneconvent

Elke woensdag staat er met de Curator’s Choice een ander museum in de spotlight. Één van de conservatoren van het betreffende museum zal vertellen over het museum, zichzelf en een bijzonder werk uit de collectie van het museum. De Curator’s Choice van deze week is van junior-conservator Inge Schriemer van Museum Catharijneconvent te Utrecht./ Every Wednesday a different museum takes the spotlight with the Curator’s Choice. This week’s Curator’s Choice is from Inge Schriemer from Museum Catharijneconvent in Utrecht. The English version of the text can be found directly below the Dutch version.

 

Aan de hand van prachtige kunstwerken vertelt Museum Catharijneconvent het fascinerende verhaal van het heden en verleden van het christendom in Nederland. Het museum toont hoe christendom en samenleving elkaar in de loop van de eeuwen hebben beïnvloed. Hoe die wisselwerking de identiteit en het karakter van Nederland mee vorm gaf. En welke sporen en invloeden de christelijke traditie ook nu nog in de maatschappij achterlaat. Museum Catharijneconvent beheert de belangrijkste collectie middeleeuwse kunst in Nederland en door de combinatie van zowel protestantse als katholieke kunst- en cultuurvoorwerpen is het museum uniek in de wereld.

Inge Schriemer is junior-conservator in Museum Catharijneconvent. Zij bereidt samen met Tanja Kootte, J.G. van Oord Jzn. Conservator voor het protestantisme, een tentoonstelling voor over vrouwen in de kerk, die te zien is van 31 maart tot en met 24 juni 2012. De tentoonstelling ‘Vrouwen in de kerk’ gaat over de manier waarop Nederlandse vrouwen hun geloof uitten, van de vroeg-christelijke tijd tot nu. Op de tentoonstelling komen allerlei manieren aan bod waarop vrouwen met hun geloof bezig zijn of een religieus leven leiden, zoals: moeder, echtgenote, martelares, non, begijn, klop, kluizenares, evangeliste, predikant, priester, schrijfster, bloemenschikster en pastoraal werkster. Behalve hoogstaande kunstwerken zullen ook veel voorwerpen van cultuurhistorisch belang te zien zijn. Aan de hand van al deze objecten vertellen we bijzondere en herkenbare verhalen over vrouwen en het geloof. Een van de voorwerpen is de tekening van Jan Toorop van ‘het heidenkind onzer steden’.

Jan Toorop maakte deze tekening in 1927, enkele maanden voor hij stierf. Op de voorgrond zit een meisje. Op de achtergrond komt haar dronken vader met veel bombarie aan, met een soeplepel in zijn hand. Moeder lijdt onder zijn drankmisbruik en heeft onderwijl ook nog de zorg voor haar kinderen. Haar lijden is verbeeld als een kruisdraging: moeder draagt het kruis van Christus. Haar lijden wordt dus vergeleken met het lijden van Christus.

Drankverslaving was een groot probleem aan het begin van de vorige eeuw. Veel landarbeiders trokken met hun gezin van het platteland naar de grote steden, op zoek naar werk en geluk. Daar werkten ze lange dagen in fabrieken. Aan het eind van hun werkweek ontvingen zij hun loon contant. Op het platteland was het werk nooit af geweest, maar nu hadden de arbeiders tenminste een vrije dag in de week en ook de avonden waren zij vrij. Arbeiders zochten elkaar op in het café en gaven daar hun verdiende centen uit. Velen raakten verslaafd aan alcohol. Moeders en kinderen leden daaronder. Het was moeilijk om rond te komen als manlief zijn loon uitgaf in de kroeg. Armoede, huiselijk geweld, ondervoeding en ziekten waren het gevolg. Deze tekening van Toorop is dan ook te lezen als een aanklacht.

Er is nog meer te vertellen over de achtergrond van deze tekening. Kapelaan Alfons Ariëns richtte de eerste vereniging voor drankbestrijding op in 1895, het Kruisverbond. In 1899 ging het Kruisverbond op in Sobriëtas. Ook protestanten richtten een dergelijke vereniging op en eveneens kwam er een algemene vereniging tegen alcoholisme. Alcoholisten werden natuurlijk aangesproken op hun drankgebruik. Ook vrouwen werden actief aangespoord om zich tegen het alcoholisme in te zetten. Er werden affiches verspreid die juist hen opriepen om zich aan te sluiten bij een vrouwenbond tegen alcoholisme. Teksten op dergelijke affiches luidden bijvoorbeeld: ‘Een zegepraal op den drankduivel is ondenkbaar als de vrouwen niet ernstig en krachtig medestrijden. Want de vrouw vormt de zeden.’ Of: ‘Waar drank binnen komt, gaat het geluk de deur uit.’ Of: ‘Verandert een gewoonte ooit, dan is ’t door de vrouw!’

Waarvoor maakte Toorop deze tekening? Regelmatig gaf een goede vriend van hem, de priester Jac. van Ginneken S.J. lezingen over de Rooms-katholieke leer. Van Ginneken wilde een groter publiek bereiken. Daarom besloot hij om zijn lezingen gebundeld uit te geven, onder de titel ‘Credo in unam sanctam, voordrachten over het katholicisme voor niet-katholieken’. Van Ginneken vroeg zijn goede vriend Toorop of hij zijn nieuwe boek wilde illustreren. Van Ginneken geloofde dat de tijd daar was dat ongelovigen en andersgelovigen zouden ‘terugkeren’ naar de Rooms-katholieke Kerk. Het lijvige boek met zijn uitgewerkte voordrachten moest daarbij helpen. Toorop koesterde dezelfde overtuiging. Hij maakte dan ook graag de illustraties: 24 tekeningen en het ontwerp voor het omslag.

De tekeningen die Toorop maakte voor dit boek, zijn heel verschillend qua thematiek. Iedere illustratie is bedoeld voor een specifieke plek bij de tekst. De tekening van ‘het heidenkind’ staat naast een tekst over de doop: ‘wij bidden U Heer, schenk aan onzen uitverkorene, dat hij (…) ook in de doopvont herboren, en onder de ledematen Uwer H. Kerk moge geteld worden.’ Toorop wilde dat de ‘heidenkinderen’ bekeerd zouden worden. Zij moesten gedoopt worden en daardoor herboren worden. Hij zag hoe toegewijd de Rooms-katholieke Vrouwen van Bethanië dergelijke achterbuurtkinderen opvingen en opvoedden, wanneer hij ter communie ging in hun Haagse kapel.

Deze tekening kan behalve als aanklacht tegen drankmisbruik dus ook gelezen worden als een pleidooi voor de opvang en (religieuze) heropvoeding van stadskinderen uit de armste milieus. Daarnaast spreekt uit de aanleiding om de tekening te maken, het ideaalbeeld van twee Rooms-katholieke mannen. Met vele anderen geloofden Van Ginneken en Toorop dat er weldra weer één kerk zou zijn, waartoe iedereen zou behoren.

De tekening en het boek behoren beide tot de collectie van Museum Catharijneconvent. Wat ik er zo bijzonder aan vind, is het tijdsbeeld dat hieruit spreekt. Een actueel probleem van honderd jaar geleden spreekt uit de tekening: alcoholverslaving. En een toenmalig ideaal spreekt uit het boek waarvoor Toorop deze illustratie bedoelde: iedereen zou bekeren tot het katholieke geloof. Samen vormen zij aanleiding om verhalen te vertellen: over het leven van de onderklasse, over de rol van de vrouw, over alcoholisme, over de idealen van katholieken, over de verzuiling en de vele stichtingen en organisaties die werden opgericht voor iedere religieuze stroming apart.  En (historische) verhalen vertellen is toch de ‘missie’ van ieder museum? Zeker ook van Museum Catharijneconvent!

 

With help of beautiful works of art, Museum Catharijneconvent tells the fascinating story of the past and present of Christianity in the Netherlands. The museum shows how Christianity and society have influenced each other over the centuries. How this interaction shaped the identity and character of the Netherlands and which tracks and influences of the Christian tradition are still left in present day society. Museum Catharijneconvent manages the most important collection of medieval art in the Netherlands and because of its combination of both Protestant and Catholic art and cultural objects, the museum is unique in the world.

Inge Schriemer is a junior curator at Museum Catharijneconvent. She is preparing an exhibition about women in the church together with Tanja Kootte, J.G. van Oord Jzn. Curator of Protestantism. This exhibition will be on display from the 31st of March until the 24th of June 2012.  The exhibition “Women in the Church” is about the way in which Dutch women expressed their faith, from early Christian times to present day. The exhibition shows various ways in which women experience their faith or how they live a religious life, as a mother, wife, martyr, nun, beguine, recluse, evangelist, pastor, priest, writer, florist and as a pastoral worker. Besides masterpieces there will also be many objects of cultural and historical importance on display. With these object we tell special and recognizable stories about women and religion. One of these objects is the drawing The heathen child of our cities by Jan Toorop.

Jan Toorop made ​​this drawing in 1927, only a few months before he passed away. In the foreground is a girl and in the background you can see her drunken father approaching while making a fuss with a ladle in his hand. Her mother suffers from his alcohol abuse and also has to take care of her children. Her suffering is depicted as a Calvary: mother bears the cross of Christ. Her suffering is thus compared to the sufferings of Christ.

Alcoholism was a major problem at the beginning of the last century. Many farm workers migrated with their families from the countryside to the cities in search of work and happiness. There they worked long hours in factories. At the end of their working week they received their wages in cash. In rural areas, their work was never finished, but now the workers had at least one day off during the week and the evenings they had spare time as well so the laborers met each other at the pub where they spent their hard- earned money. Many got addicted to alcohol. Mothers and children suffered from it. It was hard to get by when the men spent their wages in the pub. Poverty, domestic violence, malnutrition and diseases were the result. This drawing of Toorop can therefore be interpreted as an indictment.

But there is more to tell about the history of this drawing. Chaplain Alfons Ariëns founded the first temperance association in 1895, called the Cross Association (Kruisverbond). In 1899 the Cross Association changed into Sobriëtas. Protestants also founded such an association and there was also a general association against alcoholism. Alcoholics were naturally reminded of their drinking habits. Also, women were actively encouraged to devote themselves to the cause against alcoholism. Posters were distributed to reach the women to join a Women’s Union against alcoholism. On these posters the following texts could be read for example: “A triumph over the liquor demon is unthinkable if women do not fight seriously and strongly. Because the woman constitutes the moral.” Or: “Where alcohol enters, happiness leaves.” Or: “When a habit changes, it’s because of the woman!”

Why did Toorop make this drawing? Well, regularly a good friend of Toorop, the priest Jac. van Ginneken S.J. gave lectures on the Roman Catholic doctrine. Van Ginneken wanted to reach a wider audience. Therefore he decided to publish his lectures, titled: “Credo in unam sanctam, lectures on Catholicism for non-Catholics”. Van Ginneken asked Toorop to illustrate his new book. Van Ginneken believed the time was there to let the faithless and believers of other faiths ‘return’ to the Roman Catholic Church. The bulky book with his elaborate speeches was supposed to help with this and Toorop cherished the same conviction. So he happily made the illustrations: 24 drawings and the design for the book cover.

The drawings that Toorop made for this book vary widely in theme. Each illustration is meant for a specific place in the text. The drawing of “the heathen child” can be found next to a text about a baptism (in translation): “We pray to thee Lord, bestow our chosen one, that he (…) will be reborn in the font, and that he may become a member of thy Holy Church.” Toorop wanted ‘heathen children’ to be converted. They had to be baptized and thus reborn. When Toorop went to Communion in the chapel of the Catholic Women of Bethany in The Hague, he saw how dedicated they were to these kind of slums. They took care of these children and educated them.

So this drawing can also be interpreted as a plea for the care and (religious) re- education of urban children from the poorest neighborhoods, besides just an indictment against alcohol abuse. Besides this, from the reason for making the drawing you can conclude that this is the ideal of two Roman Catholic men. With many others, Van Ginneken and Toorop believed that there would soon be one church again, to which everyone belonged.

The drawing and the book both belong to the collection of Museum Catharijneconvent. What I find so special about this work, is the fact that it reflects the era in which it was made. A current problem is reflected in a drawing dating back one hundred years ago: alcohol addiction. And the book, for which Toorop made this drawing, reflects the ideal back then: that everyone would convert to Catholicism. Together they are the reason to tell stories: about the life of the lower class, the role of women, about alcoholism, about the ideals of Catholics, about the compartmentalization and about the many foundations and organizations that were founded for each religious movement separately. And isn’t (historical) storytelling still the “mission” of every museum? It certainly is that of Museum Catharijneconvent!

Lees ook:Kunst, een goede gok
Lees ook:Fundamentalisten krijgen koekje van eigen deeg
Lees ook:Het Grootste Museum van Nederland
Lees ook:IJsvermaak in Breda’s Museum
Lees ook:Museum Catharijneconvent zoekt nieuwe bestemming voor religieuze kunstobjecten